Titel: Gezigten van Buitenplaatsen en Gebouwen gelegen Tusschen de Stad Utrecht en de Grebbe geteekend naar het Leven door M. Mourot uitgegeven door I.P. Houtman Steendrukker te Utrecht 1829.
Alle afbeeldingen uit dit boek onder het eerste gedeelte van de tekst.
Voor deze uitgave werden de tekeningen gemaakt door M. Mourot, samen met A. Verhoesen, M.A. van Straaten en T. Soeterik.
De nummering van de foto’s hier beneden komt overeen met de volgorde van de platen zoals afgebeeld in dit boek. De platen staan op topografische volgorde; aan de hand van de platen loopt men van het Suikerhuis aan het Lucas Bolwerk via de Biltstraat en de lange Utrechtseweg tussen Utrecht en Arnhem naar de randen van de Grebbeberg.
De platen zijn afgedrukt op Chine collé en gemonteerd op zwaar papier van 212 x 272 mm en zijn in het algemeen vrij van roest, uitzonderingen daargelaten.
Het boek, in oblong quarto formaat, gepubliceerd in twaalf afzonderlijke nummers van zes prenten elk en negen prenten in de laatste aflevering, is gebonden in een contemporaine linnen band met de eerste van de oorspronkele omslagen ingebonden als titelpagina. Informatie vermeld tussen vierkante haken, zoals ” [De Heer *** of Mevrouw ***] ” is afkomstig van de oorspronkelijke omslagen. waarin de prenten zijn verschenen, zoals bijvoorbeeld hieronder het omslag bij de achtste aflevering.
1 Het Suikerhuis
2 De Oorsprong
3 ’S-Ryks-Veeartsenyschool
4 ’S-Ryks-Veeartsenyschool
5 Het Hoogeland
6 Bloeiendaal
7 Vryheidslust
8 Arenberg
9 Sluishoef
10 Sandwyk
11 Het Klooster
12 De Kerk en Pastorie van de Bilt
13 Houderingen
14 Tameroord
15 Beerschoten
16 Vollenhoven
17 Ma Retraite
18 Zandenhoeff
19 Scharreweyde
20 Welgelegen met het Tolhuis bij Zeist
21 * Zonder titel [ Mevrouw Rivier Faesh ]
22 Weltevreden
23 Lommerlust
24 * Zonder titel [ Mevr. de Wede C. Hogguer geb. van Weede & de Hr J.B. Stoop {1} ]
25 Veelzigt
26 Kersbergen
27 Kerk & Logement van Zeist
28 * Zonder titel (= Huis op de hoek Dorpsstraat/Slotlaan Zeist {2})
29 Het Slot van Zeist
30 Beek en Roijen
31 * Zonder titel (= Hoog Beek en Roijen)
32 Klein Schoonoord
33 Sparrenheuvel
34 Schoonoord
35 De Kleine Breul
36 Rijnwijk
37 De Breul
38 Petrusberg
39 Blijdorp
40 De Kerk te Rijsenburg en gedeelte van het Dorp
41 Rijsenburg
42 De Kerk te Driebergen
43 Dorp Driebergen
44 De Engh
45 * Zonder titel [ De heer J.A. Roëll ]
46 * Zonder titel [ De weduwe Mouwe-Harbers ]
47 * Zonder titel (= Heijdepark)
48 Bosscherveld
49 Heijdepark
50 Mijn Genoegen
51 Sterkenburg
52 Moersbergen Warande huys
53 Moersbergen
54 Buitenzorg
55 Het Huis te Doorn
56 * Zonder titel [ De heer H.J. van Bennekom ] (= Villa Rozenberg te Doorn)
57 De Kerk te Doorn
58 Sitio
59 Sandenburg
60 Het Huis de Hoogstraat
61 Darthuizen Berg
62 * Zonder titel (= Nieuw Broekhuizen, daarna Dartheide)
63 Broekhuijsen
64 Graftombe
65 De Kerk te Leersum
66 Zuijlestein
67 Hoogerwerf in het Dorp Amerongen
68 Het Huis van Amerongen
69 De Kerk te Amerongen
70 Het Rode Hert, Logement
71 Rhenen
72 De Grebbe
73 De Tafelberg
74 De Grebbe (Gezigt op)
75 De Grebbe komende van Nijmegen
Huidige staat van de beschreven huizen en buitenplaatsen:
1 Afgebroken in 1861.
2 Verbouwd in 1879.
3,4 De voormalige buitenplaats Gildestein waar van 1819 tot 1925 de Rijks Veeartsenijschool en daarna tot 1988
de faculteit diergeneeskunde van de UU was gehuisvest. Tegenwoordig een appartementencomplex.
5 Verbouwd en uitgebreid in 1837.
6 Afgebroken in 1868.
7 Afgebroken in 1859.
8 Afgebroken in 1928.
11 Villa gebouwd op de plaats van het voormalige Vrouwenklooster van Benedictinessen dat reeds in 1585 werd
gesloopt. Tegenwoordig het huis Koelenberg, in gebruik door het KNMI.
13 In 1888 verbouwd. Daarna in de 2e helft van de jaren ’50, 20e eeuw, opnieuw verbouwd en aanzienlijk uitgebreid.
14 Afgebroken in 1865.
15 Grotendeels afgebrand in 1889. Twee jaar later in dezelfde stijl opnieuw opgebouwd.
17 Afgebroken in 1896 en vervangen door een kapitale villa.
18 Wij hebben geen informatie over Zandenhoeff kunnen vinden.
19 Afgebroken in 1862.
20 Wij hebben geen informatie over Welgelegen, gelegen bij Schaerweijde kunnen vinden.
22 Wij hebben geen informatie over Weltevreden kunnen vinden.
25 Afgebroken in 1939.
26 Afgebroken rond 1854. Zie onder Lutgers voor een afbeelding van de ervoor in de plaats gebouwde villa.
32 Afgebroken na 1910.
34 Afgebroken in 1965.
35 Was gelegen aan de Odijkerweg. Vermoedelijk afgebroken voor 1850, want dan wordt, maar nu op het grondgebied van
De Breul, opnieuw een huis met deze naam gebouwd.
36 Afgebroken in 1867.
38 Afgebroken in 1893.
41 Het afgebeelde huis betreft niet Rijsenburg (gesloopt net voor 1800) doch Sparrendaal. {3}
44 Afgebroken rond 1850.
48 Afgebroken in 1905.
49 Afgebroken in 1862.
50 Afgebroken in 1938, aannemende dat het hier het huis Boschwijk betreft.
51 Afgebroken en vervangen door een nieuw huis in 1848. De 13e eeuwse donjon bleef behouden. {4}
52 Afgebroken in 1873.
53 Rond 1866 in Duitse hanzegotiekstijl verbouwd, daarna in 1927 terug gerestaureerd naar de 18e eeuwse staat.
54 Afgebroken in 1881 en vervangen door Berkenheuvel (afgebroken in 1963) waarin tot 1960 het Revius Lyceum gevestigd was.
56 Afgebroken in 1936.
58 Afgebroken in 1903.
59 Verbouwd en uitgebreid in 1864.
60 Afgebroken in 1881.
61 Afgebroken in 1904. Sommige bronnen noemen dit huis “Nieuw Broekhuizen”. Dit is niet correct; dit jachthuis werd
kort na 1807 gebouwd, terwijl Nieuw Broekhuizen, spoedig daarna Dartheide genaamd, eerst in 1824 werd gebouwd.
Van der AA’s ‘Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden’ vermeldt:
Darthuizerberg, bergje of heuvel in het overkwartier der prov.
Utrecht, gem. en 13 min. O. van Darthuizen.
Op dit bergje, waar vroeger de ridderhofstad Darthuizen {5} stond,
ligt thans, tusschen het hooge sparrenbosch een, in den Zwitserschen
trant gebouwd huis, uit welks bovenzaal men een verrukkend gezigt
over de Veluwe, ja, tot in Noord-Braband heeft.
63 Afgebrand in 1906 maar in ongeveer dezelfde vorm en stijl herbouwd.
66 Bij vergissing door de geallieerden gebombardeerd in 1945, daarna afgebroken. {6}
70 Verbouwd en uitgebreid in 1883.
De huizen zoals afgebeeld op de hierboven niet vermelde platen bestaan nog steeds, al dan niet in licht gewijzigde vorm.
Muller 124.
{1} De heer J.B. Stoop, Amsterdams bankier, die omstreeks de tijd dat deze tekening gemaakt werd een buitenplaats wilde laten bouwen langs de Woudenbergseweg bij Maarn, maar daarvan uiteindelijk vanwege praktische problemen moest afzien en daarna het huis Molenbosch aan de Driebergseweg te Zeist liet bouwen. Bij Maarn herinneren ‘Het Berghuis’ en ‘De koepel van Stoop’ nog aan hem.
{2} Mourot vermeldt op het omslag van de vijfde aflevering dat hier (op één minuut (lopen) van de kerk en op twee minuten van het slot) “De Hr G.L. Walkart” woonde. De naam van de buitenplaats is niet terug te vinden; wel de naam die het blijkbaar in de volksmond had: “Het hoekje”. Later woonden twee zussen Walkart (zijn ongehuwde dochters) op de ernaast gelegen buitenplaats Middenhoeve te Zeist (Zie: Catharina L. van Groningen: “De Stichtse Lustwarande – Buitens in het groen”, Waanders, 1999, pag. 316).
{3} Mogelijk is de verwarring aangaande de naam van het huis (het heette eerst “Sper en Dal”, daarna “Spar en Dal” en tenslotte vanaf 1807 “Sparrendaal”) ontstaan doordat de toenmalige eigenaar in 1817, P.J. van Oosthuyse, in een proces met Carel Joseph van der Muelen over uitwegen naar de Driebergse Traay aangeeft eigenaar van Sparrendaal te zijn, “… nu Rijzenburg genaamd …” (Bron: Bulletin KNOB april 1964, p. 119).
Overigens wordt het huis in het twee-en-twintigste deel van de Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden (Isaak Tirion, 1772, pag. 355) al “de schone Lustplaats Sparrendaal” genoemd.
{4} Het hier afgebeelde huis stamt uit 1767. De donjon werd destijds niet verbouwd, zoals in 1848 wel gebeurde.
{5} Van der AA vergist zich; wat hier ook gelegen moge hebben, als er al iets gelegen heeft, dan zeker geen ridderhofstad omdat deze immers omringd dient te zijn door een slotgracht. Darthuizen wordt ook nergens in de archieven vermeld als ridderhofstad. Wellicht wordt Oud-Broekhuizen bedoeld, dat niet op de Darthuizerberg was gelegen, maar onder Darthuizen.
Mogelijk baseert Van der AA zich op de ‘Tegenwoordige Staat’ waar in het tweede deel van Utrecht staat geschreven:
Darthuizen was wel eer ene Ridder-Hofstad, behorende onder het Gerechte van Doorn, en reeds in den jaare 1340 bekend. Van ‘t Geslachte van dien naam leefde nog iemand in ‘t jaar 1580, die binnen Utrecht jammerlijk vermoord werdt.
Dr. C. Dekker (Het Kromme Rijngebied in de middeleeuwen, De Walburg Pers, 1983) vermeld over Darthuizen dat de heer van Abcoude het in 1380 in leen had van de Domproost. In 1459 verviel het gerecht aan de bisschop.
{6} De laatste bewoner was de heer Ph.J. van Alfen. Bij het bombardement ging zijn kostbare kunstverzameling verloren. Vanaf 1948 huurde hij kasteel Moersbergen te Doorn, waar hij een nieuwe verzameling opbouwde, inclusief een zeer kostbare bibliotheek, onder meer bestaande uit een grote collectie getijdenboeken en incunabelen. Na zijn dood in 1969 liet zijn weduwe de bibliotheek veilen door Sotheby’s te Londen, hetgeen in drie sessies geschiedde: 12 juli 1971, 6 december 1971 en 10 juli 1972.
Enkele van de kostbare handschriften werden gekocht door de Koninklijke Bibliotheek (Nationale Bibliotheek) te Den Haag en de universiteits bibliotheken van Leiden en Utrecht, alsmede door vele vooraanstaande buitenlandse institutionele bibliotheken.
Meer informatie over zijn verzameling is te vinden in het boek ‘Samenspel der Eeuwen’ van Dr. Anne Berendsen (Allert de Lange, Amsterdam, n.d.).
.
.
.